Balewka

Balewka to lewy dopływ rzeki Dzierzgoń, płynie na Żuławach Wiślanych odprowadzając wody z południowej części Żuław Elbląskich, długość 20 km, powierzchnia zlewni 43 km², wypływa na polach w pobliżu wsi Żuławka Sztumska. Niemal na całej swej długości płynie między wysokimi wałami. Jest typową rzeką nizinną o minimalnym spadku i niewielkich zdolnościach do samooczyszczania.



W górnym swym biegu jest rowem (kanałem) melioracyjnym o szerokości 2-3 m otoczonym wysokimi wałami o stromych skarpach. Posiada bardzo słaby nurt i jest silnie zarośnięta roślinnością wodną z licznie występującą moczarką. Pod względem krajobrazowym jest mało interesująca na tym odcinku.

Za wsią Jasna (12,5 km) rzeka zwęża się do 1,5 m i jest silnie zarośnięta szuwarami. Po 2 km koryto poszerza się do 4-5 m, zaś lustro wody przebija się przez coraz rzadszą roślinność. Zaczynają się tereny depresyjne. Wały stają się coraz większe, nad rzeką pojawiają się stacje pomp. Rzeka staje się coraz szersza, około 8 km ma 6-8 m szerokości, i dostępna dla większych łodzi motorowych. Na brzegach pojawiają się pierwsze drzewa, a przed mostem w Markusach nawet topolowy lasek.

W miarę zbliżania się do ujścia przybywa drzew, rzeka poszerza się do 20-30 m, a przy brzegach pojawia się coraz ciekawsza roślinność wodna. Nie ma już monotonnych prostych odcinków. Zaczynają się piękne, łagodne zakola. Przy brzegach spotykamy wierzby z kładącymi się do wody gałęziami, za wałem rosną podmokłe, olszowe laski, zaś brzegi osłonięte są szuwarami. Na wodzie unoszą się grążele żółte, grzybienie białe i osoka aloesowata. W otoczeniu spotykamy liczne gatunki ptactwa wodnego.

Wszystko to nadaje rzece dziki, pierwotny charakter i czyni ją jednym z bardziej atrakcyjnych krajobrazowo szlaków kajakowych na Żuławach kończących się w pobliżu wsi Żółwiniec, gdzie uchodzi do rzeki Dzierzgoń na jej 2,9 km. W źródłach historycznych pojawia się Balewka po raz pierwszy w 1350 r. jako di Abdune. Nazwą tą określano jej dolny odcinek od Rachowa do ujścia. Pruski rodowód nazwy Abdune (Audune, Abdaune) wskazywać może, że istniała ona już w XIII w. Nie była wówczas dopływem rzeki Dzierzgoń, lecz uchodziła bezpośrednio do jeziora Druzno. Niektórzy badacze uważali tę rzekę za odnogę Tejny Żuławskiej i Świerzepy. W 1408 r. po raz kolejny wymieniają źródła rzekę, kiedy to pożyczono 100 grzywien mieszkańcom komturstwa dzierzgońskiego, aby den nuwen graben czu graben, der geleytet ist in die Abdune. Wspomniany rów badacze identyfikują z prostym odcinkiem rzeki między Jasną a Rachowem.

Literatura
• Wiesław Długokęcki, Osadnictwo na Żuławach w XIII i pocz XIV w., Malbork 1992, s. 133-134.
• Marek Sperski, Szlaki wodne delty Wisły, Warszawa 1981, s. 78-80.

Opis: Krzysztof Mieczkowski