Pętla Żuławska - rewolucja rozpoczęta

Tytułowa „pętla”, to szlak rzeczny na trasie Pomorskiego Szlaku Żeglarskiego***, łączący Zatokę Gdańską z Zalewem Wiślanym i Elbląskim Węzłem Wodnym. Rzeczywiście, płynąc Szkarpawą, Wisłą i Nogatem zatoczymy pętlę. Pozostałe ważniejsze drogi wodne to Wisła Królewiecka, Tuga, Święta oraz zarośnięta Cieplicówka i szlaki kajakowe Linawa (odcięta stacją pomp) czy Liwa. To łącznie kilkaset kilometrów szlaków wodnych! Ciekawe, choć zapomniane są rzeki uchodzące do jeziora Druzno - Tina, Wąska, Balewka, Dzierzgoń.

Obecny stan turystycznego wykorzystania dróg wodnych w tym rejonie nie jest zbyt wielki, choć rośnie z roku na rok. Problemem jest brak wystarczającej bazy żeglarskiej - choćby najbardziej elementarnych pomostów przy śluzach, pryszniców, toalet, przyłączy prądu, czy miejsc do wodowania. Od lat wodniacy postulowali zmiany, jako konieczne. Do niedawna cały szlak „Pętli Żuławskiej” przypominał starszym żeglarzom Mazury „lat pięćdziesiątych”, kiedy pojawiało się coraz więcej wodniaków, ale brak było jakiejkolwiek infrastruktury. Po szlakach Zalewu Wiślanego i Żuław pływam już od ponad dwudziestu lat. Wtedy też napisałem pierwsze artykuły do „Żagli”, opisujące ten region. Później powstała ta strona internetowa www.zalewwislany.pl - opisująca pierowotnie tylko akwen Zalewu Wiślanego a następnie sąsiednich szlaków wodnych, pod nazwą Pomorski Szlak Żeglarski. Podczas wielu rejsów, w rozmowach z żeglarzami, dyskutowaliśmy, jak powinien czy mógłby wyglądać cały region. Cumując „na dziko”, lub do resztek zmurszałych pomostów, oczami wyobraźni widzieliśmy niewielkie przystanie, z podstawowymi wygodami - toaletą, prysznicem, pływającymi pomostami, możliwością nabrania wody, naładowania akumulatorów, slipowania jachtu.
 
Marzenia pływających w regionie wodniaków zaczynają się spełniać. Od 2011 roku na szlakach wodnych pomiędzy Gdańskiem a Braniewem rozpoczęła się prawdziwa rewolucja! Historia zachodzących zmian sięga 2006 roku. Wtedy powstał pomysł inwestycji w infrastrukturę dla żeglarzy i wodniaków, pod nazwą „Pętla Żuławska”. Ten ponadregionalny projekt zakładał kompleksowy rozwój turystyki wodnej w regionie Delty Wisły.

Projekt „Pętla Żuławska” obejmuje jednak swoim zasięgiem obszar znacznie większy, niż opisany wyżej. A więc rejon Zalewu Wiślanego, rzeki Pasłęki, a także Martwej Wisły aż do Sobieszewa. To dobrze, bo wody te w naturalny sposób łączą się ze sobą a trasy większości rejsów z reguły wykraczają poza rejon samej Pętli. Żeglarze dotychczas traktowali wody „Pętli Żuławskiej”, jako szlak tranzytowy, płynąc na Zalew Wiślany a dalej na Kaliningradzki lub Kanałem Elbląskim na Pojezierze Iławskie, bądź też w przeciwnym kierunku, na wody wokół Gdańska i Zatokę Gdańską i Pucką. Z pewnością, po powstaniu infrastruktury, spędzą tu więcej czasu. Oczywiście, szlaki rzeczne i kanałowe nadają się na raczkującą w Polsce turystykę na barkach motorowych, zwanych także „hausbootami”, nie wymagających wysokich uprawnień, lub dostępnych bez patentu.

Projekt, obejmujący swoim zasięgiem dwa województwa i aż kilkudziesięciu partnerów wymagał starannych przygotowań. Dlatego do jego przygotowania, nadzoru i realizacji zostało powołane przy przy Urzędzie Marszałkowskim Województwa Pomorskiego Biuro Rozwoju Dróg Wodnych, pod kierownictwem Zbigniewa Ptaka. Przez te lata przeprowadzono ogromną pracę: stworzono koncepcję (czyli mówiąc fachowo „studium wykonalności”), opracowano dokumentację (materiały do oceny oddziaływania na środowisko, projekty budowlane, kosztorysy, specyfikacje techniczne) oraz uzyskano wymagane decyzje administracyjne. Wszystko to wymagało koordynacji we współpracy dwóch województw i wielu partnerów projektu. Początkowa wartość projektu – 85 milionów złotych wzrosła do ponad 100 milionów, i to tylko za inwestycje wykonywane w ramach „I etapu”, ze względu na rosnące koszty prac budowlanych. Dofinansowanie ze strony Unii Europejskiej również narzucało pewne procedury. Dlatego aż, a może tylko pięć lat upłynęło, zanim pomysł przekształcił się w budowane właśnie teraz porty, mariny, z których wiele wejdzie do ekploatacji już wiosną 2012 roku.

Produkt turystyczny „Pętla Żuławska” skierowany jest do różnego rodzaju turystów. Oczywiście, przede wszystkim do wodniaków, pływających jachtami, motorówkami, kajakami. Ważną grupą będą turyści rodzinni (statki wycieczkowe, barki). W ramach powstającej infrastruktury, oprócz portów jachtowych, budowane będą także nabrzeża umożliwiające cumowanie statków pasażerskich. Istotną grupą turystów będą także miłośnicy historii i dziedzictwa kulturowego delty Wisły i Zalewu Wiślanego. Biorąc pod uwagę dostępność dróg wodnych od strony szlaków śródlądowych i morza, atrakcje turystyczne oraz walory przyrodnicze można stwierdzić, iż nie ma drugiego tak przyjaznego miejsca w Polsce do uprawiania różnorodnej turystyki wodnej!   

Samo stworzenie infrastruktury dla wodniaków, to jednak tylko pierwszy krok w zmianach, które muszą nastąpić w regionie. Na całym szlaku występuje ogromna ilość obiektów hydrotechnicznych (w wielu przypadkach zabytkowych). Są to śluzy, jazy, stacje pomp, mosty zwodzone, obrotowe, pontonowe, wrota przeciwpowodziowe i wiele innych. Niestety, czas i częstotliwość ich otwierania pozostawia wiele do życzenia. Dodatkowo, zarządzanie tymi obiektami przez kilka różnych instytucji sprawia, iż nie funkcjonują one w ramach jakiegoś spójnego systemu. „Sezon” na jednym moście kończy się na przykład 15 października, podczas gdy na sąsiednim, na tej samej rzece, już 15 września. Jeden most otwiera się więc sześć razy dziennie, podczas gdy sąsiedni tylko dwa razy... Często trzeba oczekiwać na otwarcie wiele godzin, a śluzy - chociażby w maju - nie są czynne w weekendy! Wobec wzrastającego ruchu wodnego i realizacji wspomnianego projektu, zaczyna to stanowić poważny problem, który musi być rozwiązany. Wiele z istniejących mostów zwodzonych jest niestety nieczynnych, choć w ostatnich latach dokonano napraw i uruchomienia niektórych (na przykład na Wiśle Królewieckiej) i planowane są kolejne remonty.

Niezadowalająca (i niebezpieczna) jest także wysokość wielu linii energetycznych. Po spektakularnym (i kosztownym) podniesieniu linii wn na Wiśle Królewieckiej do 15-16 metrów już po dwóch latach znaki brzegowe wskazują tam na... zaledwie 13 metrów! Jedna z linii na Szkarpawie ma obecnie tylko 12 metrów (dwa lata temu 14 m), a na Martwej Wiśle, pomiędzy mostem wantowym a Górkami Zachodnimi, około 13 metrów. Jeśli podmokłe brzegi lub inne względy nie pozwalają na stałe podniesienie przewodów do wysokości przynajmniej 18 metrów (wysokość masztów na jachtach wciąż rośnie), należy zastosować sprawdzone rozwiązanie poprowadzenia ich pod dnem rzeki (zrealizowane m.in. na rzece Pasłęce i Kanale Jagiellońskim).

Niepokojące jest natomias realizowanie innych projektów budowlanych, sprzecznych z sensem całej idei „Pętli Żuławskiej”. Na przykład na rzece Pasłęce planowane jest poprowadzenie linii energetycznych pod dnem rzeki i uruchomienie mostu zwodzonego w miejscowości Nowa Pasłęka. Ma to umożliwić zalewowym i zatokowym jachtom, które nie mogą kłaść masztów, dotarcie rzeką do budowanej przystani w Braniewie. Tymczasem w Braniewie, tuż przed wspomnianą przystanią ma powstać... kładka dla pieszych. Dlatego sam projekt ”Pętla Żuławska”, w istocie rewolucyjny, nie wystarczy! Do pełnego sukcesu musi nastąpić zmiana myślenia pozostałych „ośrodków” planistycznych i decyzyjnych. Musi nastąpić prawdziwe „odwrócenie frontem do wody”.

Takie właśnie podejście do spraw wodnych widać ostatnio w Gdańsku. Niejako naturalnym uzupełnieniem „Pętli Żuławskiej”, jest projekt „Ożywienia Dróg Wodnych w Gdańsku”, w ramach którego powstaną trzy przystanie jachtowe i kajakowe. Na Motławie - przystań Żabi Kruk i Sienna Grobla II (w okolicy Polskiego Haka) oraz na Martwej Wiśle - przystań Tamka, przy JachtKlubie Północnym. Przystanki tramwaju wodnego powstaną przede wszystkim  na Motławie, na odcinku staromiejskim, a także na Martwej i Śmiałej Wiśle (Górki Zachodnie) i w Kanale Portowym (przy Wisłoujściu). Część przystanków tramwaju wodnego będzie miała także nabrzeża udostępnione do cumowania jachtów (m.in. przy Wisłoujściu). Projekt „ożywienia”, to element szerokiego otwarcia Gdańska na sprawy wodne, żeglarskie, morskie. Inne działania to m.in. odbudowa żaglowca „Zaruski”, zakup przystani JachtKlubu Gdańskiego w Górkach Zachodnich, uczestnictwo w projekcie „Pętla Żuławska”, rozwój wielu imprez żeglarskich, jak choćby zlotu żaglowców „Baltic Sail”, nawiązanie współpracy z Mateuszem Kusznierewiczem, który został mianowany ambasadorem Gdańska do spraw morskich i wspiera organizację wielu imprez, czy wreszcie realizacja Programu Edukacji Morskiej, w ramach którego wszyscy uczniowie pierwszych klas gdańskich gimnazjów wypływają w rejs żeglarski. .

W ramach rozwoju dróg wodnych w całym regionie zostanie zrealizowana:
•    Budowa, rozbudowa i modernizacja infrastruktury turystycznej: m.in. porty, przystanie żeglarskie, pomosty cumownicze, rozwój zaplecza dla potrzeb portów i przystani, rozwój żeglugi śródlądowej;
•    Poprawa żeglowności i bezpieczeństwa szlaków wodnych poprzez m.in.: oznakowanie szlaków wodnych, likwidację przeszkód nawigacyjnych; poprawę czystości dróg wodnych i ich bezpośredniego otoczenia, system ratownictwa i bezpieczeństwa;
•    Budowa, rozbudowa i modernizacja infrastruktury poprawiającej dostępność do obiektów i atrakcji turystycznych m.in. ścieżki rowerowe, szlaki turystyczne, ciągi komunikacyjne i infrastruktura dla niepełnosprawnych;
•    System informacji dla turystyki wodnej: program klasyfikacji marin, system informacji.



Wykaz inwestycji w ramach projektu „Pętla Żuławska” (na czerwono zaznaczono zadania realizowane w ramach I etapu projektu, które zostaną oddane do użytku w latach 2012-2013)

1. Budowa przystani żeglarskiej w Braniewie – Gmina Miasta Braniewo
2. Budowa przystani żeglarskiej w Nowej Pasłęce - Gmina Braniewo.
3. Budowa przystani żeglarskiej w Błotniku - Gmina Cedry Wielkie.
4. Rozbudowa portu żeglarskiego JachtKlub Elbląg w Elblągu - Miasto Elbląg.
5. Rozbudowa portu żeglarskiego we Fromborku - Gmina Frombork.
6. Budowa przystani żeglugi turystycznej w Gniewie - Gmina Gniew.
7. Budowa przystani żeglarskiej przy Wzgórzu Zamkowym w Gniewie – Gmina Gniew.
8. Budowa mostu zwodzonego nad śluzą w Przegalinie – Gmina Miasta Gdańska.
9. Budowa przystani żeglarskiej w Sobieszewie – Gmina Miasta Gdańska.
10. Rozbudowa portu jachtowego w Krynicy Morskiej – Gmina Miasta Krynica Morska.
11. Budowa przystani żeglarskiej „Park Północny" w Malborku – Gmina Miejska Malbork.
12. Budowa przystani pasażerskiej na rzece Nogat w Malborku - Gmina Miejska Malbork.
13. Budowa przystani żeglarskiej w Osłonce - Gmina Nowy Dwór Gdański.
14. Budowa pomostów cumowniczych w Drewnicy - Gmina Stegna.
15. Budowa przystani żeglarskiej w Rybinie - Gmina Stegna.
16. Budowa przystani żeglarskiej w Białej Górze - Powiat Sztumski.
17. Rozbudowa portu w Kątach Rybackich – Gmina Sztutowo.
18. Budowa przystani żeglarskiej w Sztutowie – Gmina Sztutowo.
19. Budowa pomostów cumowniczych – Gmina Miejska Tczew.
20. Rozbudowa portu w Tolkmicku – Gmina Tolkmicko.
21. Budowa pomostów cumowniczych przy śluzach: Biała Góra, Szonowo, Rakowiec,  Michałowo, Gdańsk Głowa, Przegalina - RZGW Gdańsk.
22. Elektryfikacja śluzy Gdańska Głowa - RZGW Gdańsk.
23. System informacji i promocji turystyki wodnej (tablice informacyjne, strona internetowa,  wydawnictwa, itp.) – Województwo Pomorskie.

*** Pomorski Szlak Żeglarski
to droga wodna z Gdyni i Gdańska do Iławy i Ostródy – przez Zatokę Gdańską, Pętlę Żuławską (Rzeki Delty Wisły), Zalew Wiślany, Kanał Elbląski, Pojezierze Iławskie. To kilkaset kilometrów szlaków, połączonych ze sobą rzekami i kanałami. Szlak wyróżnia wyjątkowa różnorodność dróg wodnych: jeziora, rzeki, kanały, wody portowe, zalew, zatoka, w tym część szlaków pozwalająca na wybranie alternatywnych tras i unikalnych dróg okrężnych. Wszystkie wymienione szlaki dostępne są dla śródlądowych jachtów żaglowych, a niektóre, ze względu na ograniczenia głębokości lub wysokości (niskie mosty) dla jachtów z położonymi masztami, motorówek bądź tylko kajaków. Wiele odcinków specjalnie nadaje się do uprawiania barkingu (pływania hausbootami, o czym ostatnio sporo można przeczytać w „Żaglach”). Różnorodność szlaków wodnych stwarza wyjątkowe możliwości w organizacji wypoczynku na wodzie.

Piotr Salecki